CÂY TUỆ GIÁC

Tác giả: Tổ sư Long Thọ
Anh ngữ: W. L. Campell, Gangtok, Sikkim: October, 1918.
Chuyển ngữ: Tuệ Uyển – 19/03/2010

1-
Những kẻ độc ác phải được đặt dưới sự kiểm soát.
Người thông tuệ nên được tôn trọng.
Làm đầy kho tàng của con với những hạt giống chân thành
Và bảo vệ đồng bào của con.

2-
Như quan tâm đến những bí mật của riêng con và của những người khác,
Nếu con bảo vệ những điều này như đứa con yêu mến của con
Nó cùng với mọi thứ trên trái đất là bình đẳng
Sẽ làm hành động yêu thương cho con người, nguồn tác động chính.

3-
Nếu vợ con là độc ác và bạn con là là độc ác,
Nếu quốc vương là độc ác và thân quyến con là độc ác,
Nếu hàng xóm con là độc ác và xứ sở là độc ác
Thế thì từ bỏ chúng đến một vùng đất xa xôi.

4-
Hãy tránh người bạn nào tham lam giàu sang.
Hãy tránh người vợ vui thích tà dâm.
Nếu không giỏi giang trong chửa trị và khó để làm vui lòng (hay tôn trọng)
Hãy tránh loại thầy thuốc như vậy.

5-
Mặc dù con biết sự khác nhau giữa những hành động tốt và xấu
Con không nên thực hiện hành động của con sau khi đã hỏi ý kiến.
Mặc dù con chỉ thành công từng phần
Ngay cả không thành công con cũng được khâm phục.

6-
Người kiên định chỉ nói ít lời và lịch thiệp
Rất được tôn trọng bởi con người.
Như vầng dương hiện ra từ bóng tối
Bằng tia nắng tạo nên sức nóng vô cùng

7-
Như quan tâm đến những giáo thuyết này, mặc dù con có thể khổ đau
Tuy thế đừng băn khoăn trong tâm thức con.
Khi mặt trăng đã bị che khuất
Nó sẽ không chiếu sáng một lần nữa chứ?

8-
Giống như tràng hoa trên những bàn thờ
Chỉ những bông hoa nở tròn đầy mới được dâng cúng,
Vì thế một người trồng hoa, trong cùng cách như thế,
Không nhổ gốc hoa.

9-
Những phần thưởng và ân sủng hoàng triều
Phí tổn cho sắc dục và lời ca ngợi từ học trò
Chiếc thuyền thuê và nơi cư trú mướn
Những thứ này có thể yêu cầu được ngay lập tức
Vì đây là sáu thứ không có sau một thời gian dài.

10-
Hiểu sai lầm bùa mê pháp thuật là thuốc độc
Dửng dưng với bệnh tật là thuốc độc
Một ông già duy trì quan hệ với một người đàn là thuốc độc
Một người nghèo ngủ ban ngày là thuốc độc.

11-
Những người đáng trọng không hứa hẹn nhiều,
Nhưng nếu một lời hứa được thực hiện dưới sức ép [của nổ lực]
Thế thì nó giống như điêu khắc trên đá.
Ngay cả sau khi họ chết cũng không thay đổi.

12-
Con sẽ đến trong những sự giao hảo với kẻ thù của con trong duyên sự
Và trong duyên sự con sẽ bất hòa với những người bạn của con.
Đã từng học hỏi để phân biệt những gì nên hoàn tất và những gì không nên,
Người sáng suốt luôn luôn tuyển chọn cơ hội cho người ấy.

13-
Nếu con phạm tội trong nói năng con sẽ bị nguyền rủa.
Con chim két, con chim hót và con chim quốc,
Con vịt trời im lặng mà người ta không bắt –
Sự thành tựu toàn bộ của chúng là giữ gìn im lặng.

14-
Nếu con giữ vũ khí của con sẳn sàng kẻ thù của con sẽ bị khuất phục
Bằng việc ăn mặc quần áo nghèo nàn một người đàn bà sẽ bị chinh phục.
Bằng chửa trị bệnh tật sẽ đượckhuất phục.
Vô minh si ám sẽ bị chinh phục (chiến thắng) bằng nổ lực.

15-
Hãy giữ quyết tâm của con với chính con như một điều bí mật,
Giống như thân thể dấu trong bùn.
Nếu không như thế, chồi non gây nên chú ý
Ai sẽ không tìm ra gốc rể của hoa sen?

16-
Mặc dù nó có thể trở thành cảm giác thấy được
Nhưng một bản chất không hiện hữu (thực tế) sẽ không được đề cập.
Làm thế nào con công trong bức họa ăn châu báu?*

(*điều này liên hệ đến câu chuyện về một người đang xâu những hạt trai trong một phòng mà trên tường có một bức tranh một con công. Con công bước ra khỏi bức họa và nuốt những hạt trai nhưng không ai sẽ tin câu chuyện của ông ta.)

17-
Nếu bất cứ người nào dự tính trong tâm thức để làm việc xấu ác
Người ấy luôn luôn dùng những từ ngữ vui lòng đến người khác.
Khi người thợ săn thấy con thú bị giết
Ông hát lên một bài hát ngọt ngào để làm vui lòng nó.

(*người Tây Tạng nói rằng điều này vẫn được những người thợ săn thực hiện).

18-
Bất cứ tư tưởng (hay ý kiến) của con là gì
Nó nên rõ ràng ấn tượng trên tâm thức của tất cả mọi ngươi.
Vì thế người ta bị đưa đến dưới sự điều khiển của con,
Như bởi viên ngọc nguyện ước.

(*ngọc nguyện ước là Ge-she trong những người Tây Tạng)

19-
Dễ dàng sống bằng sự mang gánh nặng của người khác.
Dễ dàng ăn mặc với vỏ cây trong rừng.
Dễ dàng hơn để cho người ta chết
Hơn là dành những ngày của họ trong tranh chấp.

20-
Gốc rể chính của con người là không để tranh chấp.
Bạn sẽ làm gì với giàu sang đạt được bằng tranh chấp?
Bạn sẽ làm gì với giàu sang và cuộc sống
Đạt được bằng kiêu căng và sự lấp liếm điều lành.*

(* liên hệ đến “kiêu căng và bạo động)

21-
Người đảm trách công việc mà người ấy không thể thực hiện,
Người ấy ganh đua với đám đông và tranh luận với thế lực lớn
Người để một người đàn bà biết tâm ý của mình –
Bốn vị thần chết ngồi tại cửa ra vào của người ấy*.

(*người ấy đang đùa giởn với nguy hiểm trong cuộc sống của mình)

22-
Nguyện cho con đừng thấy một ông hoàng độc ác.
Nguyện cho con đừng thấy những thân quyến lừa dối.
Nguyện cho con đừng thấy một người phóng đảng.
Nguyện cho con đừng thấy một kẻ tội lỗi ngập tràn.

23-
Người ấy không thể đi bất cứ nơi đâu
Tại sao bị thương tổn qua sự vướng mắc của mình đến mãnh đất quê hương của người ấy?
Người độc ác nói “đấy là giếng nước của riêng tôi”
Và châm ngôn nói vì thế, hãy uống nước lợ (hơi mặn).

24-
Một người học hành cao độ
Có hai (hình thức của) sự diễn đạt thích hợp.
Hoặc là người ấy sẽ từ bỏ tất cả những thú vui trần thế
Hay điều khác là có nhiều những thứ có thể được từ bỏ.

25-
Người mà vinh quang đã lìa bỏ họ và
Những nổ lực đã trở thành vô nghĩa,
Khi một người thánh thiện trở nên kiệt lực trong cách này
Người ấy không còn vui nữa ngoại trừ trong rừng sâu*.

(người ấy thích một đời sống của ẩn sĩ)

26-
Sự nghiệp của một người thánh thiện có hai loại.
Giống như một bông hoa phe phẩy đầu của nó
Mà nó hoặc là được vinh danh bởi toàn thế giới
Hay khác hơn là biến mất một mình trong rừng sâu.

27-
Đời sống tàn lụi dần một cách tự nhiên trong từng thời khắc,
Có điều này như căn bản của nó.
Khi hành động và trí năng của con không phát triển
Hãy giữ lòng bình thường giản dị trong xã hội.

28-
Một tổ kiến tăng trưởng do tích lũy.
Tương tự thế con mắt phục dược được dùng tùy theo sự phân loại.
Sự sợ hãi giảm thiểu do giao thiệp (kết hợp).
Đấy là sự việc được thông hiểu.

29-
Tổ kiến và mật ong,
Mặt trăng tròn dần, đến khi đầy tròn,
Tài sản của những những vị vua và những người khất thực
Tăng trưởng do sự tích lũy dần dần.

30-
Đừng thèm thuồng quá đáng.
Tham lam vô độ đưa đến trừng phạt.
Nếu con bị làm hỏng bởi thèm muốn quá độ
Con giống như con cáo bị giết bởi cây cung.*

(Câu chuyện một con cáo cắn dây cung và bị giết bởi mũi tên độc)

31-
Người nào luôn luôn theo đuổi những người có thể làm điều gì cho họ
Và không để ý đến những người không từng làm điều gì cho họ
Là giống như những người mà lỗ tai họ chứa đầy với phó mát (phô mai)
Những người như vậy đã trộm cắp những gì đáng được gìn giữ.*
(Ô, Karna, đầu óc xấu xa giống như bơ sửa,
Ngươi đã chiếm đoạt những gì ngươi đáng lẽ phải bảo vệ)

[hai dòng cuối của đoạn này rất là tối nghĩa. Chúng có thể liên hệ đến một câu chuyện nào đấy. Geshe giải thích đến sự tác động mà phó mát là một sự liên hệ đến thùng đựng sửa, những dòng này có nghĩa là một người khuấy sửa không chú ý đến bơ đã được hình thành, mà chỉ nghĩ đến bơ sắp xuất hiện.]

32-
Đừng đi tìm danh vọng quá đáng.
Hãy phán xét một cách chân thành về chính mình.
Với quả táo đá (bael) rơi xuống nước
Thấy đấy, khu rừng trở nên hiu quạnh.*

(*điều này liên hệ đến một câu chuyện trong Phạn ngữ. Tiếng động do quả táo đá (bael) làm kinh sợ những con thú nhỏ, những con thú này truyền sự sợ hãi của chúng đến những con thú lớn hơn, vì thế làm cả khu rừng trở nên quạnh quẻ.)


Quả táo đá hay mộc qua (bael)

33-
Đừng nói những gì làm tổn thương cảm xúc của người khác.
Đừng nói trong cung cách làm phương hại (hay thóa mạ)
Người lương thiện và kẻ thù vũ trang
Để họ trở nên nhận biết.

34-
Ngay cả nếu con trai của kẻ thù nói năng một cách ngọt ngào
Người thông tuệ cũng không dững dưng.*
Như một lá độc dược là cực kỳ hiệu nghiệm (khó cưỡng)
Nó sẽ làm thương tổn bất cứ lúc nào.

(* duy trì sự đề phòng)

35-
Bất cứ ai làm lợi ích cho kẻ thù của họ
Với khuynh hướng cởi mở thẳng thắn,
Bằng việc làm như thế, tất cả kẻ thù sẽ đi đến tình trạng
Khoanh tay họ lại trong sự thành tâm.

36-
Trong sự khao khát làm tổn thương kẻ thù của bạn
Hãy ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp vốn có của họ.
Những tư tưởng độc ác làm tổn hại gì?
Chúng tổn hại bạn mà không làm tổn thương kẻ thù của bạn.

37-
Hãy kiên quyết với điểm tĩnh, không phải với mềm yếu
Mà với sự khắc nghiệt phù hợp.
Nếu trẻ con không cần mẫn*
Người cha nhân từ không đe dọa trừng phạt chứ?

(*người ta nên đọc là khéo léohay hăng hái.)

38-
Khi chúng ta vẫn nhìn 'con đường',
Khi chúng ta vẫn bước một cách vững vàng,
Khi tuệ trí chúng ta vẫn không bị suy suyển,
Thì trên con đường ấy vẫn lợi lạc cho chúng ta.

39-
Nếu chúng ta luôn luôn tìm kiếm thuận lợi của riêng mình
Lợi ích gì của việc duy trì cùng với đám đông?
Ở đấy không hiện hữu bất cứ phương tiện nào cho
Việc làm cho tất cả chúng sinh hoan hỉ vượt bậc.

(*nói cách khác, bất cứ điều gì chúng ta làm cũng không thể làm mọi người hoan hỉ)

40-
Tìm cầu nơi người khác và lại mong muốn món ăn ngon,
Dành cuộc đời mình trong việc hành khất và lại có lòng tự hào lớn,
Không biết những tác phẩm văn chương và lại mong mõi luận bàn, -
Ba thứ này làm cho con lố bịch đối với những người khác.

41-
Lửa cháy ở trong rừng
Trở thành kẻ đồng hành của gió,
Và dập tắt lửa giống như vậy.
Vì thế người yếu đuối không có bạn bè.

42-
Không làm tổn hại đến người khác,
Không luồn cúi những kẻ thấp hèn,
Không từ bỏ con đường đạo đức, -
Đây là những [điểm] nhỏ bé nhưng [thật sự] rất nhiều*.

*thật sự quan trọng lớn lao.

43-
Không có sự sợ hãi về bệnh tật,
Nổ lực để phối hợp với thánh thiện,
Không sử dụng những ngôn ngữ [thô tục] của kẻ xấu, -
[Vì thế đã dành] một ngày vĩ đại hơn một trăm năm.

44-
Bất cứ khi nào người xâu tìm được giàu sang chút ít
Họ xem thường mọi người và đầy lòng tự kiêu.
Nhưng người đức hạnh, mặc dù họ có thể đạt đến quyền sở hữu thịnh vượng,
Vẫn cúi mình như cơm chín.

45-
Những tạo vật thấp bé,
Nếu chúng trở thành có sở hữu của cải hay kiến thức,
Chỉ nghĩ về việc cải vả với mọi người
Giống như con cáo với làn da xanh [dương]*

*Liên hệ đến câu chuyện một con cáo rơi vào trong một thùng chàm và sau đó nó nói nó là một con cọp.

46-
Nếu họ trở nên sở hữu tài sản hay kiến thức
Người thấp kém trở nên tự kiêu.
Nhưng ngay khi danh dự gấp bội
Người thông tuệ sẽ trở nên khiêm tốn hơn

47-
Trao đổi mà không lợi lạc, cải vả với những người có kẻ tùy tùng,
Khinh thường người ăn xin nghèo cùng, vui thích trong tham dục,
Dùng những ngôn ngữ thô tháo với một thiếu nữ -
Năm thứ này là không thích đáng để một người đàn ông thực hiện.

48-
Con công, mặc dù bị cháy sém bởi sức nóng của mùa hè,
Tốt hơn là hy vọng cơn mưa từ giữa bầu trời
Hơn là cúi cái cổ tự hào của nó với nước xấu trong một hồ dơ.

49-
Con chim ti-ti-ra bảo tồn đời sống của chính nó
(thế nào đấy) với những giọt sương,
Vì nó sợ bị đặt dưới một sự mang ơn qua việc cầu xin
Và thậm chí sẽ không bao giờ cầu khẩn với trời Đế Thích.

50-
Nếu con thấu hiểu Chân Lý Thật Sự, tại sao có một vị thầy?
Khi bệnh tật được chửa trị, sự hữu dụng của thầy thuốc là gì?
Khi dòng nước đã được vượt qua, người chèo thuyền có lợi ích gì?
Phù thủy có lợi ích gì với một người không có đam mê?*

*Một dòng khó. Có thể được diễn tả: Sự hữu dụng của một linh thức quen thuộc là gì đối với một sa môn?

51-
Trong khi người xấu ác yếu đuối
Thì lúc đó người ấy tốt lành một cách tự nhiên
(Giống như) nước của con sông trong mùa thu
Có thể dễ dàng vượt qua được bởi mỗi người.

52-
Nơi mà nhà kho được làm bởi con chuột,
Nơi mà con mèo canh giữ bơ,
Và con quạ là kẻ điều khiển những buổi lễ -
Làm sao một sự tín nhiệm có thể đặt trong một sự bố trí như vậy?*

*Điều này rõ ràng là một liên hệ đến một câu chuyện nào đấy nhưng sự liên hệ này không thể truy ra.

53-
Nếu có bàn cải nhiều về bất cứ điều gì
Tất cả thực hiện sự khoác lác về năng khiếu của họ
Và như tất cả đều mong ước được đặt vào vị trí nổi bật nhất
Sự tập họp như thế chỉ mang đến sự rỗng tuếch.

54-
Phối hợp ban ngày và ngủ ban ngày,
Rượu, phó mát tươi và những người trẻ say sưa,
Ngủ với những bà già héo hắt, -
Sáu thứ này lãng phí sức khỏe của thân thể.